กระจูดเป็นพันธุ์ไม้จำพวกกก (Sedge) ชนิดหนึ่งในตระกูล Cyperaccae ซึ่งมีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Lepironia Articalata ขึ้นอยู่ตามชายหนองบึง ในบริเวณมีน้ำขัง และดินโคลนริมทะเล โดยเฉพาะทางภาคใต้ของไทย ลักษณะ ลำต้นกลมกลวงเป็นปล้อง มีข้อ ภายในลักษณะเป็นเยื่อบาง เส้นผ่าศูนย์กลางของ ลำต้นโดยเฉลี่ยประมาณ 1/8-4/16 นิ้ว หรือขนาดราวแท่งดินสอดำ มีความสูง ประมาณ 1.00-3.00 เมตร ไม่มีใช ดอกออกเป็นกระจุกข้างลำต้น การปลูกต้นกระจูด มักจะใช้หัวสำหรับปลูก ชาวบ้านนิยมปลูกต้นกระจูดเอาไว้ใช้สานเสื่อภายในครอบครัวและขายเพิ่มรายได้ให้กับครอบครัว เรียกว่า "เสื่อจูด" หรือ "เสื่อกระจูด
การฟอกย้อมสีกระจูด ชาวบ้านที่มีอาชีพทางการสานเสื่อกระจูดนิยมนำกระจูดไปสานเสื่อชนิดไม่มีลาย สำหรับชนิดมีลายโดยนำกระจูดไปย้อมสีแบบพื้นบ้าน โดยนำกระจูดไปตำให้แบนเรียบแล้วล้างโคลนที่ติดอยู่ตามผิวนอกออก ต่อจากนั้นนำไปฟอกขาวแล้วนำไปย้อมสีโดยนำไปแช่ในถังสีที่กำลังเดือด จะได้สีตามต้องการ
วิธีการสานเสื่อกระจูด นิยมสานลวดลายมาตรฐาน คือ ลายขัดสองหรือลาย ขัดสาม นอกจากนั้นมีการพัฒนาดัดแปลงลวดลายการสานต่อไปอีก เช่น ลายลูกแก้ว ลายดาวล้อมเดือน ลายดอกจันทน์ ลายแก้วต่อดอก ลายโดม ลายแก้วเนื่อง ลายก้านต่อดอก เป็นต้น ปริมาณวัตถุดิบคือกระจูดมัดหนึ่ง ๆ ที่ตัดปลายแล้วจะจำหน่าย 10 มัด ราคา 70-120 บาท ราคาเสื่อกระจูดขึ้นอยู่กับขนาดและลวดลายของเสื่อ และฝีมือการสาน โดยปกติจะสานเสื่อกระจูด 2 ขนาดคือ ขนาดเล็ก ความกว้าง ความยาวประมาณ 0.70×1.50 เมตร ต่อผืน ขนาดใหญ่ ความกว้าง ความยาวประมาณ 1.20×2.50 เมตรต่อผืน
การสานเสื่อกระจูด นิยมสานกันมากแถวบ้านทอน ตำบลโคกเคียน อำเภอเมืองนราธิวาส นอกจากจะนำกระจูดมาสานเป็นเสื่อแล้ว ยังนำมาใช้ทำใบเรือ ทำเชือกผูกมัด ทำกระสอบ หรือเครื่องหุ้มวัตถุต่าง ๆ ที่เรียกว่า Bales และสานเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ มากมาย
กระบวนการผลิต
1.วัตถุดิบและส่วนประกอบ1. กระจูด วัตถุดิบหลัก 2. เครื่องรีดกระจูด ใช้รีดกระจูดให้แบน
3. สีย้อมกก ใช้ย้อมกระจูด 4. เตาถ่าน ใช้ก่อไฟสำหรับต้มน้ำย้อมสีกระจูด
5. ปี๊บ ใช้สำหรับต้มน้ำย้อมสีกระจูด 6. น้ำ ใช้สำหรับต้มย้อมสี , ใช้ล้างกระจูด
7. ลวดเส้นใหญ่ ใช้ทำราวสำหรับมัดกระจูด 8. ไม้ค้น ใช้สำหรับคน / กดกระจูดเวลาต้มย้อมสี
9. ไม้ยก ใช้สำหรับยกกระจูดออกจากปี๊บเมื่อต้มย้อมสีเสร็จเพื่อนำไปล้าง/ ตาก
10. ยางวงใหญ่ ใช้สำหรับมัดกระจูดเป็นมัดๆ 11. สายวัด ใช้วัดขนาดของเส้นกระจูด
12. กรรไกร มีด ใช้ตัดกระจูด 13. โฟม ใช้ทำหุ่นเป็นทรงกระเป๋ากระจูด
14. กระดาษชาร์ท ใช้ทำแบบผลิตภัณฑ์กระจูด 15. กระดาษกาว ใช้ในการติดแบบ
16. กาวลาเท๊กซ์ ใช้ในการติดผลิตภัณฑ์กระจูด
17. ใบมีดโกน ใช้ในการตัดเส้นกระจูดเพื่อเก็บรายละเอียดชิ้นงาน
18. เอ็น ใช้สำหรับเย็บกระเป๋ากระจูด
19. เข็ม เข็มหมุด / จักร ใช้สำหรับการเย็บการการยึดแบบผลิตภัณฑ์กระจูด
20. กระดุม / ผ้า / เชือก ใช้เป็นอุปกรณ์ตกแต่งผลิตภัณฑ์กระจูด
21. รองเท้าบู๊ท ใช้สวมใส่เวลาลงไปตัดกระจูด 22. รถเข็น ใช้เข็นกระจูด
23. ไม้ ใช้ทำราวตากกระจูด
2.ขั้นตอนการผลิต1. ตัดต้นกระจูด
2. นำกระจูดหมักโคลน
3. นำกระจูดที่หมักโคลนแล้วตากแดดให้แห้งเก็บไว้ 2 คืน
4. นำกระจูดออกตากแดดอีกรอบ
5. มัดกระจูดที่ตากแดดแห้งแล้วเป็นมัดๆใหญ่พอประมาณ
6. นำกระจูดเข้าเครื่องรีดทีละมัด (รีดเพื่อเตรียมย้อมสี )
7. นำกระจูดที่รีดแล้ว มาแบ่งเป็นมัดเล็ก ๆ โดย1 มัดใหญ่แบ่งเป็น 4 มัดย่อย
8. ต้มน้ำในปี๊บให้เดือดด้วยเตาถ่านแล้วใส่สีย้อมกกลงในปี๊บตามสีที่ต้องการ ปี๊บละสี สีละ ครึ่งช้อนโต๊ะต่อกระจูด 4มัดย่อยที่แบ่งไว้แล้ว
9. ใส่กระจูดลงในน้ำต้มสีที่กำลังเดือดแล้วใช้ไม้กดกระจูดให้จมในน้ำสีให้มิดทั้งมัด
10. ใช้ไม้พลิกกระจูดกลับไปกลับมาประมาณ2 นาที เพื่อให้สีซึมเข้ากระจูด
11. ใช้ไม้ตัก(ช้อน) กระจูดขึ้นจากปี๊บแล้วนำไปแขวนที่ราวที่เตรียมไว้ (ราวไม้)
สำหรับการจัดฝึกอบรมหลักสูตรการจักสานผลิตภัณฑ์จากกระจูด ได้จัดฝึกอบรมให้แก่ชาวบ้านในชุมชนตำบลโคกเคียน ณ บ้านทอนอามาน โดยวิทยากร ชื่อ นางรอฮานี บินเจะเลาะ โดยฝึกอบรมระหว่างวันที่4-12 มิถุนายน 2557
